06.01.2014
Τοῦ Γιώργου Νικολακάκου.
Ἔχει γίνει σύνηθες νά άκοῦμε αἰτήματα νά εγκαθιδρύσωμε μιά Δημοκρατία παρόμοια μέ τήν δημοκρατία τῶν αρχαίων Αθηνῶν ἡ τήν δημοκρατία τοῦ Κλεισθένη τό ὀποῖον τείνει νά καταστῆ ιδεολογική κίνησις. Ποἶες λοιπόν ἤταν οί διαφορές αυτῆς τής δημοκρατίας άπό τό σημερινό κοινοβουλευτικό σύστημα καί ποιές ἄλλες προϋπόθεσεις ἔπρεπε νά ὑπάρχουν γιά νά λειτουργήση σωστά ἠ Δημοκρατία; Ας δοῦμε πῶς ἤταν οργανωμένη ἠ αρχαῖα Δημοκρατία καί ποία ἤταν ἠ γνώμη τῶν μεγάλων πολιτειολόγων τῆς ἐποχῆς γιά τήν δημοκρατία..
Η Βουλή των πεντακοσίωνΗ Βουλή ἀποτελεῖ τόν κύριον φρουρό τοῦ πολιτεύματος καί τόν στενώτερο παραστάτη τῆς Ἑκκλησίας. Ἑπεξεργάζεται ὄλα τά θέματα καθῶς καί τούς νόμους πού πρόκειται νά συζητηθοῦν ἀπό τόν δῆμο, καταρτίζοντας τά “προβουλεύματα”, ἀπαραίτητα γιά τήν είσαγωγή ὀποιουδήποτε ζητήματος γιά συζήτησι καί ἀπόφασι στήν Εκκλησία. Ἑπειδή προετοιμάζει, κατά τόν τρόπον αύτό, τις ἐργασίες τῆς κυρίαρχης Ἐκκλησίας τοῦ δήμου, ἠ Βουλή ἔχει λόγο σέ ὄλα τά ζητήματα τῆς πολιτεῖας, Ἑπειδή δέν ἔχει καί τήν ἐποπτεῖα καί τόν ἔλεγχο τῶν ἀρχῶν τῆς πολιτεῖας, παρακολουθεῖ ἐπίσης τήν ἐκτέλεσιν τῶν ἀποφάσεων τῆς Ἐκκλησίας.
Στήν δικαιοδοσία καί τά καθήκοντα τῆς βουλῆς καί τῶν πρυτάνεων, ἤταν ἠ ἐποπτεῖα τῶν πολυάριθμων είδικῶν ἐπιτροπῶν τῆς πολιτεῖας, ἠ ἐπίβλεψις τῶν ἀρχόντων καί ἠ στενή συνεργασία μέ τούς στρατηγοῦς καί τούς ἄλλους ἀνώτατους ἄρχοντες.
Οἰ βουλευτές ἤταν πολῖτες ἠλικίας 30 ἐτῶν καί ἄνω καί εἴχαν ἐτήσια θητεῖα. Κάθε χρόνο, ἐκληρώνοντο ἀπό τούς δήμους καθεμιᾶς ἀπό τίς δέκα φυλές 50 πολῖτες ὡς βουλευτές, με ἀναλογική ἀντιστοιχία τοῦ ἀριθμοῦ τῶν βουλευτῶν στόν πληθυσμό κᾶθε δήμου, ἄρα 500 συνολικά βουλευτές ἀπό ὄλες τίς φυλές,
Μέ σειρά πού ὄριζόταν ἐπίσης με κλῆρο, οι 50 βουλευτές κάθε φυλῆς καθίσταντο “πρυτάνεις” (ἓνα εῖδος κυβερνήσεως, δηλαδή) γιά διάστημα ίσο πρός το 1/10 τοῦ ἓτους (35/36 ἡμέρες στά κανονικά, 38/39 στά ἐμβόλιμα) καί ἡ φυλή τους “πρυτανεύουσα” γιά τό ἴδιο διάστημα. Από τούς πρυτάνεις ἀναδεικνυόντο, καί πάλι μέ κλῆρο, ἀνά ἓνας “έπιστάτης τῶν πρυτάνεων” γιά καθεμιά ἀπό τίς ἡμέρες τῆς πρυτανείας τῆς φυλής, ὁ ὀποῖος κρατοῦσε τήν δημόσια σφραγίδα καί τά κλειδιά τῶν ἱερῶν μέ τόν θησαυρό καί τά ἀρχεῖα τῆς πολιτεῖας καί πρόηδρευε στήν βουλή (καθώς καί στήν Εκκλησία τοῦ δήμου, ἐφ’ όσον γινόταν τήν ἡμέρα ποῦ ἤταν ἐπιστάτης) . Ἤταν, δηλαδή, γιά μιάν μόνον ἡμέρα, ό,τι περίπου ὁ σημερινός πρόεδρος τῆς δημοκρατίας καί ὁ πρωθυπουργός μαζί. Καί ἀφοῦ δέν ὑπῆρχε ταξικός ἤ ἄλλος φραγμός στήν ἐκλογή τῶν βουλευτῶν, κάθε Αθηναῖος πολίτης μποροῦσε νά ὑπολογίζη ὄτι στήν διάρκεια τῆς ζωῆς του ἴσως ἔπαιρνε τό ὑψηλό αὐτό ἀξίωμα.
Στη δικαιοδοσία και τα καθήκοντα της βουλής και των πρυτάνεων, ἤταν ἡ ἐποπτεῖα τῶν πολυάριθμων εἰδικῶν ἐπιτροπῶν τῆς πολιτεῖας, ἡ ἐπίβλεψις τῶν ἀρχόντων καί ἡ στενή συνεργασία με τούς στρατηγούς καί τούς ἄλλους ἀνώτατους ἄρχοντες.
Τό κύριο θέμα γιά τούς Αρχαίους Πολιτειολόγους δέν ἤταν πῶς θά ἐλαμβάνοντο οί πολιτικές ἀποφάσεις ἡ πῶς θα ησκεῖτο ἡ ἐξουσία. Γιά νά λειτουργήση σωστά ἠ Δημοκρατία θά ἔπρεπε νά πληροῦνται διάφορες προϋποθέσεις. Κατά τόν Αριστότελην ὀ πολίτης θά ἔπρεπε νά ἐνεργῆ σύμφωνα μέ τήν ἁρετή καί γιά να ἀποκτήσουν ἀρετές, τά μέλη τῆς κοινωνίας θά πρέπει νά ἔχουν λάβει τήν σωστή διαπαιδαγώγησιν καί θά πρέπη νά ἔχουν ἀναπτύξει αὐτές τίς ἀρετές ποῦ ἀποτελοῦν ἀπαραίτητη προϋπόθεσιν γιά τήν ἀνάπτυξιν τῶν εὐγενῶν ίδιοτήτων τοῦ άτόμου. Ὁ λόγος άπό μόνος του δέν ἀρκεῖ γιά τήν ἀνάπτυξιν τῶν αρετῶν. Για να τελεσφορήση ἠ έπιταγή τοῦ λόγου πρέπει νά βρῆ μία ψυχή προδιατεθιμένη, πρέπει μέ τήν ἀσκηση, τήν τυχαῖα ἤ τήν ἀναγκαστική, νά δημιουργηθή ἐνα ήθος πρόσφορο νά θεχθῆ τήν ἐπιταγή τοῦ λόγου. Πρέπει νά ἔχη ἐθισθῆ στήν τέλεσι τοῦ σωστοῦ. «Η μετά τοῦ ὀρθοῦ λόγου ἔξις ἀρετή ἐστιν». Βέβαια ἡ ἔξις πρέπει νά εἶναι ἠθική. Θά πρέπη επίσης νά έχωμε υπ΄όψιν αυτό πού είπε ο Ισοκράτης ότι ού γάρ τοίς ψηφίσμασιν αλλά τοίς ήθεσιν καλώς οικείσθαι τάς πόλεις. Δηλαδή, οί πόλεις δέν διοικούνται σωστά μέ τούς νόμους αλλά μέ τήν ηθικήν συμπεριφορά τών πολιτών. Καί ή ηθική συμπεριφορά αναπτύσεται μέ αυτό πού εἶπε ό Αριστοτέλης, ο εθισμός τού ανθρωπου πρός τήν τέλεσιν τής ηθικής πράξι.Ὁ Ισοκράτης ἐπίσης λέγει ὄτι «Το της πόλεως όλης ήθος, ομοιούται τοις άρχουσιν.» Τό ήθος τής πόλεως εξομοιούται μέ τό ήθος τών αρχόντων.το ήθος όλης της πολιτείας είναι το ίδιο με αυτό αυτών ποῦ ἄρχουν.
Μιά ἄλλη προϋπόθεσις ποῦ θέτει ὁ Αριστοτέλης εῖναι νά υπάρχη ευνομία, νά τηρουνται απαρεγκλήτως οι νόμοι «Ουκ έστι δε ευνομία το ευ κείσθαι τους νόμους, μη πείθεσθαι δε. Διό μίαν μεν ευνομίαν υποληπτέον είναι το πείθεσθαι τοις κειμένοις νόμοις». Δηλαδή «Δεν είναι ευνομία το να υπάρχουν σωστοί νόμοι αλλά να μην τους υπακούει κανείς. Γι’ αυτό πρέπει να παραδεχτούμε ότι ευνομία είναι η υπακοή στους υπάρχοντες νόμους».Οσον αφόρα τήν διαπαιδαγώγησιν τών πολιτών, ως κυριώτερον συντελεστήν δια την πολιτικήν αγωγήν θερωρεί τόν εθισμόν καί τήν άσκησιν, τό οποίον, βέβαια, προϋποθέτει ότι πρέπει νά συμμετάσχη στήν πολιτική. Αυτό μέ τήν σειρά του προϋποθέτει ότι πρέπει νά συμμέτεχη τό κρίττον μέρος μέρος τών πολιτών, γιά να παραδειγματίζουν καί να καθοδηγουν τό σύνολον. Ετσι γιά τήν ομαλή λειτουργία τής δημοκρατίας δέν αρκεί η διαοπαιδαγώγησις ούτε η ύπαρξις ωρισμένων θεσμών, η θέσπισις ωρισμένων αρχών. Η ομαλή καί σωστή λειτουργία τού πολιτευματος εξασφαλίζεται όταν υπάρχουν υγιείς βάσεις. Καί εκείνο πού προσδιορίζει τό πόσο υγιής είναι ή βάσις τής δημοκρατίας είναι τό ποιόν τῶν πολιτῶν.
Τό βασικό επιχείρημα τοῦ Αριστοτέλους ὑπέρ τῆς δημοκρατίας, το ὀποῖον παραμένει καί σήμερα σάν το βασικό έπιχείρημα, εῖναι ὄτι τό ἀθροίσμα τῶν πολλῶν ποιοτικά κατωτέρων στό σύνολον του μπορεῖ νᾶ ἀποδώση κάτι ποιοτικά άνώτερο ἀπό τί μπορεῖ να ἀποδώση ἓνας ἤ μερικοί ποιοτικά ανώτεροι. «Τούς γάρ πολλούς ών ἓκαστος ἔστιν ού σπουδαῖος ανήρ’ ¨ὄμως ἐνδέχεται συνελθόντες εῖναι βέλτίους ἐκείνων, οὔχ ώς ἔκαστον, ἀλλά ώς σύμπαντας.» Αλλά έδῶ ὀ Αριστοτέλης διατυπώνει μιάν σοβαράν επιφύλαξιν: τό πλῆθος να μήν εῖναι «λίαν ανδραπώδες». Δηλαδή, ἀπαραίτητη προϋποθεσις είναι οί πολλοί νά διατηρούν κάποια ποιοτική στάθμη. Δήλαδή, ὀ Αριστοτέλης εῖχε ἐπιφυλάξεις ὤς πρός τό ἠθικό ποιόν καί τήν κριτική ἰκανότητα τοῦ λαοῦ’
Εκεῖνο ποῦ παραγωρίζουν οί πᾶντες εῖναι ὄτι κατά τόν Πλάτωνα, ἠ Δημοκρατία εῖναι μία ἐκ τῶν «ημαρτημένων» Πολιτειῶν. Δέν εῖναι ἡ ίδανική Πολιτεῖα ἀλλά «τό μικρότερο άπό πολλά κακά». Ο Πλάτων επίσης πρεσβεύει ὄτι ὐπάρχει μιά ανακύκλωσις τῶν «πολιτειῶν», δηλαδή τῶν «ήμαρτημένων» πολιτειών καί τής «αρίστης» πολιτείας. Πιστεύει ότι κατά κανόνα η τιμοκρατία μεταβάλλεται σέ ὀλιγαρχία, ἡ ὀλιγαρχία σε δημοκρατία καί ἡ δημοκρατία σέ τυραννία, ἀλλά ἠ τυραννία μεταβάλλεται σε «ἀρίστη πολιτεῖα» καί ἠ «άρίστη πολιτεῖα» ἔπειτα σέ τιμοκρατία, δηλαδή ἀπαρχή πάλι γιά διαδοχή τῶν πολιτειῶν, μέ τήν ιδια τάξιν, ὣστε ἡ σειρά διαδοχῆς.τιμοκρατία, ὀλιγαρχία, δημοκρατία καί τυραννίς να ξαναπαρουσιάζεται πἀλι καί πάλι, μἐ τήν παρεμβολή κάθε φορά τῆς «ἁρίστης πολιτείας» μεταξύ τυραννίδος καί τιμοκρατίας.
Η τιμοκρατία, ἡ όλιγαρχία, ἡ δημοκρατία καί ἡ τυραννίς εῖναι τύποι τῆς κοινωνικῆς πραγματικότητος, ἀνήκουν ἄρα στό «γιγνόμενον τε καί ἀπολυμένον» ἐνῶ ἀντίθετα ἡ «ἀρίστη πολιτεῖα» εἶναι πλᾶσμα πραξιολογικό, δίχως ἀκόμη ἐπίγεια ύπαρξιν, καί μόνον αποτελεί ὑπερβατικό πρότυπο γιά τήν δράσιανθρώπων (πολει…τη ἐν λόγεις κειμένη ἐπεῖ γῆς οὐδαμοῦ…αυτήν εῖναι….ἐν οὐρανῶ ἴσως παράδειγμα ἀνάκειται τῶ βουλομένω ὀράν καί ὀρώντι ἐαυτόν κατοικίζειν) Ὁ Πλάτων ὑψώνει σέ ήθικό καί πολιτικό αἴτημα τόν σεβασμό πρός τούς νόμους τούς έκ πεῖρας πολλής κειμένους, δηλαδή ἡ συμόρφωσις πρός τούς κειμένους νόμους, εἶτε ὡς κανόνες ἐθιμικούς ἀπό χρήσιν δοκιμή εῑτε ὡς κανόνες γραπτούς από τόν λαό νομοθετημενους ὑστερα ἀπό εύστοχες εἰσηγήσεις πολιτικῶν συμβούλων.Εἶναι προσαρμογή τοῦ Πλάτωνος στίς περιορισμένες δυνατότητες γιά ορθήν πολιτική ζωή πού ἐνυπάρχουν στήν γνώριμη του ιστορική πραγματικότητα. Καί ἀντιστοιχεῖ ἄλλωστε πρός τήν αξιολόγησι τῆς δημοκρατίας ὡς «βελτίστης» μεταξύ τῶν «παρανόμων» ἤ «ακολάστων» πολιτειῶν, δηλαδή ώς πολιτεύματος προτιμητέου πρακτικά στήν ιστορική πραγματικότητα. Βλέπομε λοιπόν, ὄτι τό ανθρώπινο στοιχείο, “ενδεέστερο και φαυλότερο” κατά τόν Πλάτωνα στίς ὑλικές πραγματώσεις, δεν μπορεῖ νά φθάση ποτέ το ύψος καί τήν καθαρότητα τῆς ἰδέας.
Η δημοκρατία, τήν ὀποῖαν σήμερα θεωροῦμε ὤς ίδανική, ἤταν ἓνα εκ θεμελίων σαθρό πολίτευμα, ἔνα πολίτευμα τό ὀποῖον κυριαρχούντο από ένα πλῆθος ἀμαθές, έμπαθές και ἔρμαιο τῶν παθῶν του ὄπως μᾶς λέει ὁ ἰδιος ὁ Πλάτων καί τό ὀποῖον εῑχε πολλές όμοιότητες μέ τήν σημερινή κοινοβουλευτική δημοκρατία. Ὅταν κάποιος ρώτησε τόν Διογένη ποῦ έξήρχετο ἀπό κάποιο δημόσιο λουτρό ἀν ἤταν μέσα πολύς κόσμός, ὀ Διογένης ἀπήντησε, ὄχι, ἀλλα μεγάλος ὄχλος. Καί νά μήν ξεχνάμε ὄτι ὁ Πλάτων ὀρίζει ὡς ίδανικό πολίτευμα μιᾶν ἀριστοκρατία τοῦ πνεύματος, βασικός κανόνας τῆς ὀποῖας εἶναι ὀ καθένας να πράττη αυτό πού τοῦ ἀρμόζει. Αυτός εἶναι καί ὀ όρισμός τοῦ δικαίου, ποῦ δίνεται από το Σωκράτη. Η δημοκρατία ἀποτελεί ἓνα φαῦλο πολίτευμα, ἀφενός γιατί ὀ καθένας ἔχει λόγο γιά το κάθε τι ἄκριτα, καί ἀφετέρου γιατί τελικά, θά ἔρθη ἓνα ἠγετικό πρόσωπο πολύ θα ἔχει τήν ἐμπιστοσύνην τῶν πολλῶν καί θά μεταβάλλη τήν δημοκρατία σε τυραννία. Έτσι λοιπόν, το πολίτευμα που ακολουθεί τήν δημοκρατία εἶναι το τυραννικό.Ὁ ἠγέτης στήν δημοκρατία θά πρέπη να διαθέτη σοφία και συνειδητοποίησιν τῆς ἀναγκαιότητας τῆς προσφορᾶς στό σύνολον, όχι να θέτει ὡς μοναδικήν επιδίωξιν τήν ἐπίτευξιν ἀτομικιστικῶν καί μόνον συμφερόντων. Ποῖος ὄμως θά ἐπιλέξη τέτοιον ἠγέτη;
Θά πρέπη νά επισημάνω ὄτι μέ ὄποιον τρόπο ἐλαμβάνοντο οἰ άποφάσεις στήν Αθηναϊκή Δημοκρατία, οί άποφάσεις έδράζοντο σέ μιά βασική άρχή. Αυτή ἤταν ἠ Άρχή τῆς πλειοψηφίας. Με αυτήν τήν ἀρχή, το σύνολο τῶν ανθρώπων μιας κοινωνίας (δηλαδή, αυτό που αποκαλείται “λαός”) τεμαχίζεται σε “μέρη”. Εκείνο για το οποίον “αποφασίζει” τουλάχιστον το “μισό συν ένα” των μελών, υποχρεώνει την ολότητα. Διότι ὑποτίθεται ἑξ ἀαρχῆς ὄτι η ἀπόφασις αὐτή τείνει πρός τήν ἐξασφάλισιν τῆς Γενικῆς Βουλήσεως. Η προϋπόθεσις αὐτή ὄμως δέν παραμένει πάντοτε ζωντανή ὄταν ἡ “πλειοψηφία” ἔχει πλέον γνωμοδοτήσει. Παρ’ όλον ὄτι εἶναι, αὐτή ἀκριβῶς ἡ προϋπόθεσις, ἡ μόνη ἡ ὀποῖα ἐξαγιάζει τἠν “κατά συνθήκην” ισχύ τῆς πλειοψηφίας. Έτσι πολλές φορές στην πράξιν, ἡ ἀπόφασις τῆς πλειοψηφίας αντί να ἔχει ὡς γνώμονα τήν ἐξασφάλισιν τῆς Γενικῆς Βουλήσεως, ἐκφυλίζεται σέ τυραννία κατά τῆς μειοψηφίας. Αυτό σημαίνει ὄτι ἡ πλειοψηφία δέν εἶναι τίποτε ἄλλο παρά μία κατά συνθήκην ἐνισχυμένη τυραννία μιᾶς εἰδικῆς βουλήσεως ἐπί ἄλλων είδικῶν βουλήσεων. Καί ἀσφαλῶς τοῦτο ἀποτελεῖ κατάλυσιν τῆς δημοκρατίας.
Πάντως ὄπως καί νά ἔχει, σήμερα προκύπτει ἓνα μεγάλο πρόβλημα. Τα μεγάλα Κράτη δεν εῖναι ή μικρή Αθήνα. Εἶναι αδύνατον ο “λαός” να ασκήσει το δικαίωμα της “άμεσης δημοκρατίας” συγκεντρωμένος σε μία πλατεία. Γιαυτό καί έφευρέθηκε ή ἔννοια τῆς “αντιπροσωπεύσεως”. Καί ἔτσι γεννήθηκε ή ίδέα τοῦ κοινοβουλευτικοῦ ἀντιπροσωπευτικοῦ συστήματος. Oἰ ίδέες εῖναι πάντοτε καλές μέσα στα κεφάλια ἀνθρώπων. Καί έξακολουθοῦν να παραμένουν καλές μέχρις ότου, μοιραίως, ἐξευτελιστοῦν ἀπό τά πράγματα. Διότι τί συνέβη ακριβώς με αυτήν την Ιδέα όταν από το κεφάλι έπεσε στα χέρια των ανθρώπων; Σήμερα ἀντί να συγκεντρώνεται ο λαός σύσσωμος (χάριν του τριώβολου) στην πλατεία, συγκεντρώνονται τώρα οι “αντιπρόσωποι” του μέσα σε μία αίθουσα αντί παχυλοτάτης αμοιβής. Αλλά τί είδους αντιπρόσωποι είναι αυτοί οι “αντιπρόσωποι”; Πώς η Ιδέα εξευτελίστηκε από τα Πράγματα; Αυτά χρήζουν ἀλλης ἐξετάσεως῎
http://olympia.gr
Φόρουμ 
Εικονοθήκη 
